электронная версия
ISSN 1829-5351
Республика Казахстан

Образование не имеет точки насыщения


 Религиоведение

 

   

Архив статей 2019 г.

Қазақстандағы дінтанулық білімнің перспективасы мен мәселелері

№ 2 (183) февраль 2019г.

Ш.С. РЫСБЕКОВА, Әл-Фараби атындағы ҚазҚҰУ, дінтану және мәдениеттану кафедрасының филос.ғ.д., профессор,
А.Қ. ДҮЙСЕНБАЕВА, Нұр-Мүбарак ЕИМУ, дінтану кафедрасының, PhD, доценті,
Н. ТОКОВА, Нұр-Мүбарак ЕИМУ, 4-курс студенті


Дінді дұрыс, жете түсінбеу қоғамда түрлі сенім негізінде адамдар арасындағы, конфессия арасындағы, халықтар арасындағы қайшылықтарға алып келеді. Ешбір дін адамзатты зұлымдыққа жамандыққа шақырмайды , керісінше адам жанына қажетті рухани азықтандырып қолдау болып, қоғамның ұйытқысына айналады. Сондықтан діннің негізін, ішкі рухани дүниесін, шығу тарихын, даму барысындағы т ү рлі ағым, бағыт тардың көзқарастарын, ерекшеліктерін білу, зерттеу маңызды. Діни білім өткен ғасырларда басты білім бұлағы болды, осы білім негізінен көптеген ұлы ойшылдар, ғалымдар, қоғам қай рат керлері нәр а л ған. Адамдардың рухани өмірі мен күнделікті болмыс өмірін байланыстыратын діни сенімнің болмауы адамдарды тұрақтылық пен сабырлықтан айырып, белгісіздік және хаос тудырады. Діннің адам өмірінде, қоғам өмірінде алатын орны өте зор [1].


Дінтану ғылымы көп аспектілі ғылым саласына жатады, бұлай деуіміздің бірден-бір себебі оның адамның әлеуметтік және рухани өмірінде ерекше рөлінің басымдылығы. Мұнда тарихта, философияда, психологияда, физика т.б. ғылым салалары тығыз байланысты. Бұл ғылымдар діннің нақты бір саласын қамтыса, дінтану оның барлық аспектілерін қамтиды, ол бір тұтас ғылым ретінде зерттей отырып, әлеуметтік мәдени білім береді. Мұнда оның демек діннің заңдылықтары, дамуы, пайда болуы, мәні оның басқа мәдениеттермен байланысы терең зерттеледі. Дінтанулық білімнің ерекшелігі – діни сенімнің, қасиетті, әулиелік түсінігінің болмауы, дінді зерттей отырып зайырлылықты сақтауы. Теоретикалық пән ретінде дінтану теология немес діни философиядан айырмашылығы мұнда құдайды ң бар немесе жоқ екендігін дәлелдеумен айналыспайды, діннің өзін (діни сананы, діни іс-әрекетті, діни қарым-қатынас, діни ұйымдарды) әлеуметтік, эконмикалық және саяси, ғылыми, моральдық, өнер мәселелерін зерттеумен айналысады. Дінтану толықтай дербес әлеуметтік-гуманитарлы пән, себебі оның пәні тек қана – дін.

Жалпы дінтану ғылымы көп 150 жыл бұрын пайда болды, және өзінің даму үрдістерінде түрлі этаптардан өтті. ХІХ-ХХғғ 60-шы жылдары дін ғылымының дербес ғылым ретінде қалыптасу кезеңі деп көрсетуге болады.

Бүгінгі күнде өзекті мәселелердің бірі болғандықтан осы тақырыпта сөз қозғамаған, өз қызығушылықтарын білдірмеген адам кемде-кем. Бұл дегеніміз егер нақты бір синтездеуші жүйе қалыптаспаған жағдайда, болашақта дұрыс түсінбеушілік, немесе қарама-қарсы пікірлердің қалыптасуқаупі бар. Сонымен қатар бұл дінге қатыстының барлығы, демек оның зерттелуі, байланысы, қоғамдағы орнының өзекті екендігін көрсетіп отыр. Бір жағынан бұл дін мәселесінің қоғамда түрлі түсініктер қалыптасуына, екінші жағынан оның шынайы мәнінің жоғалуына әкеліп соғуы мүмкін. Бұл үшін дінтану пәнін дамытудың маңызы зор. Оны дамыту барысында мына мәселелердің шешімін табу қажеттілігі бүгінгі күннің сұранысы екені анық.

Дінтану ғылымының және дінтанушылардың практикада даму үрдістері. Мұндағы басты мәселе дінтанушылардың жалпы әлеуметтік мәдени жүйемен біртұтастығы. Бұл дегеніміз дінтанудың күнделікті тұрмыс-тіршілікпен тығыз қарым-қатынас орнатуы. Сонда жалпы діндер туралы білімді зерттеуші, үйренуші ғалымдардың, яғни мамандардың Қазақстандағы қазіргі күнгі діни жағдайды жүйелеуіне туғызылған жақсы мүмкіндік болатыны анық. Қазақстан Республикасы дін мәселесіне зайырлы саясатты ұстанғанымен, дін қоғам өмірінде ерекше орында. Сондықтан да, елімізде бұл мәселе ерекше назар аударуды қажет етеді.

Дінтану пәні немесе дін туралы білім көптеген Батыс және Шығыс елдерінде бұрыннан мемлекеттік білім жүйесінің міндетті компоненті болып табылады. Бұлай болу себебі дін әрқашанда қоғамның, мемлекеттің, адамның өмірінде, дүниеге көзқарасында, сенімдер жүйесі ретінде маңызды және солай бола бермек.

Көптеген батыс елдерінде дін ұлттық идентификацияның ең басты факторы болып есептеледі. Діни білім мемелекеттік білім беру жүйесінде бұрыннан келе жатқан маңызды фактор. Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін бос кеңістікті рухани мұрамен толтыру мүмкіндігіне қол жеткіздік. Алайда біз бұл мүмкіндікті қолдана алмай отырмыз. Оның үстіне жалпы пост кеңестік елдердегі діни сауатсыздық жағдайын пайдаланған әлемдегі түрлі діни ағымдар жағдайды одан сайын күрделендіріп жіберді. Осыдан келіп діннен мүлде хабары жоқ халық осы түрлі сенім жүйелерінің жетегінде кете барды.

Қоғамымыздың діни құрамы өте күрделі және әркелкі болғандықтан әрқашанда діни шиеленістің пайда болу қауіпі бар. Осындай қауіптердің алдын алу үшін дін негіздері, тарихы, пайда болу жөнінде білім беру маңызды рөл атқарады. Білім алу арқылы көптеген дін туралы бұрыс түсініктерден, теріс жолдан кері қайтуға көмектеседі. Діни білім беру әлемнің көптеген өркениетті мемлекеттеріндегі оқу орындарында жүріп келеді. Алайда осы шетелдік діни білімдерін мұқият зерттей отырып, кемшілік тұстарын ескере отырып, біздің елімізге қолайлы жобасын жасауымыз керек. Біздің мемлекетіміз түрлі конфессияларды, ұлттарды қамтитын күрделі қоғам. Қазіргі таңдағы жаһандану процесі тұсында әр мемлекет өзінің ұлттық құндылықтарын, ұлттық болмысын сақтап қалуға тырысады. Қазақстанда білім беру саласында тәуелсіздіктен кейін қарқын алған дінтану мәселесі тұрды. Жалпы дінтану – діндердің пайда болуын, дамуын, қызмет ету заңдылығын, оның құрылымы мен түрлі компоненттерін, көпқырлы феномендерін, қоғамдағы орнын, діндер мен мәдениеттің салаларымен өзара байланысы мен өзара әрекеттестігін зерттейтін ғылым [2].

Дінтану ғылымы алғашында философия, тарих және дін ілімі ықпалымен дамыған. Пән есебінде немесе ғылым жүйесі болып XIX ғасырдың екінші жартысында дүниеге келді. Дегенмен, дінтанудың қайнар көздері сонау ортағасырлық христиан философтарының, мұсылман теологиясының құдайтанушылық ізденістерінен бастау алады. Бастапқы құдайтанушылықты дінтанудың алғашқы формасы деп айтамыз. Теология құдайтану жолында тек догма ғана емес, философиялық тұрғыда дәлелдеуге, Құдайды абсолютті идея, әлемдік ерік, әлдебір түр – түссіз парасатты негіз түрінде көрсетуге тырысатын қағидаларды пайдаланады. Қазір де теологтар философиялық ілімдермен және жаратылыстану деректерімен Құдайды идеяларын жаңартуда. Құдайтану формасының дінтану формасына өтуі рационалдық философиямен тығыз байланысты. Дінтанудың негізгі пәні дін болғандықтан, діни көзқарас тікелей философиялық көзқараспен тығыз байланысты болғандықтан, дінді «діни философиялық» пәнге де айналдырып қарастырады. Соның салдарынан «діни философия» мен «философиялық дін» дінтанудың ең негізгі теологиялық тұрғысы болып есептеледі. Дінтанулық көзқарас бойынша, қандай да бір дін болмасын тарихтан тыс құбылыс ретінде емес, керісінше оны тарихи, қоғамдық ақылмен түсіндіруге болатын құбылыс ретінде қарастырады. Екінші жағынан XIX ғасырдың екінші жартысында ғалымдардың жетістіктерін кеңінен пайдалана отырып, әсіресе қандайда бір ғылыми жаңалықтың дүниетанымдық әдістемесіне сүйене отырып дамыды. Осының арқасында «дінтану» ғылымның бір саласы ретінде қалыптасты. Ондай бастаудың шыңында тұрған адамдар Э. Тейлор (1832- 1917), Дж. Фрейзер (1854-1941) болды. Э. Тейлор болса өзінің «Алғашқы мәдениет» атты фундаментальды монография- сында және Дж. Фрезердің көп томдық «Алтын бұта» атты еңбектерінде дінді ғылыми, теориялық және эмпирикалық тұрғыдан зерттей бастады. Бұлардың еңбектері ескі сенімдер мен мифтерді, алғашқы ойлау жүйесін зерттеуге ғылыми әдістемесін қолдануы еді. Бұндай бетбұрыстағы ғылыми еңбектерді М. Мюллерді 1856 жылы шыққан «Салыстырмалы мифология» атты еңбегінен де көреміз. Қазіргі дінтанудың ішіне бірнеше жекелеген бөлімдер кіреді: тарихи дінтану, дін философиясы, дін социологиясы, дін психологиясы және т.б. Дінтану ғылымының шығу тегі ежелгі философия өкілдерімен байланысты басқа ғылыми пәндермен салыстыра келе, дінтану ғылымының қалыптасуын 1870 жылдың 19 ақпанымен сәйкестеген жөн. Оның негізін қалаушы Фридрих Макс Мюллер – Лондон корольдік институтында әлемдік діндер негіздерін салыстырмалы түрде зерттеуге бағытталған дінтанулық дәрісті оқыған ғалым [3].

Ал қазіргі уақытта дінтану білім беру тарихына келетін болсақ 1992 жылы ең алғаш рет Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде «Дін және еркін ойлау» мамандығының ашылуынан бастау алды. Жалпы дінтанудың өзі бастапқыда пән ретінде батыс елдерінде теологияға қарсы көзқарастар негізінде қалыптасқаны белгілі. Қазіргі жағдайда дінтану бакалаврларын еліміздегі Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Дінтану кафедрасы, әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің дінтану және мәдениеттану кафедрасы, Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің Философия және мәдениет теориясы кафедрасы, Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық қазақ – түрік университетінің Дінтану кафедрасы, Шет тілдер және іскерлік карьера университетінің Дінтану факультеті және Нұр – Мүбарак Египет Ислам мәдениеті университетінің дінтану кафедрасы даярлайды. [4]

Қазіргі кезеңдегі отандық дінтануды зерттеудің ерекшелігі XVIII ғасырдан тәуелсіздік алғанға дейінгі кезеңдегі діни дәстүрлер феноменін ұғынумен байланысты дамуда. Діндерді рухани мәдениет феномені ретінде қарастыру, діни қауымдардың өзара толерантты қарым-қатынастарын және Қазақстандағы дінтанулық білімді дамыту бағыттары ғылыми зерттеу тұрғысынан танымалдыққа ие боп отыр. Сонымен, дінтану – қазіргі кезде адамзаттың кешендік бір саласы. Бұл ғылым қоғам мен мемлекеттің дүниетанымдық сұраныстары нәтижесінде қалыптасты. Мысал ретінде кейбір елдерде ғылыми – философиялық әдістердің орнына саяси секуляризм феномені қолданылғанын айтуға болады. Бұл дінтану ғылымын субъективті көзқарастармен шектей тұрғанымен, оның дамуына да белгілі бір дәрежеде ықпал етті. Қазіргі қазақстандық қоғам өмірінде діннің маңыздылығы өскен. Осы және өзге де аспектілер мемлекеттің де, сондай- ақ бүкіл қоғамның да тарапынан жіті назар аударуды талап етеді. Дінтану саласын кеңейту арқылы адамдардың қажеттілігін өтеуге болады. Қазіргі кезде қоғам, мемлекет үшін қауіп-қатердің ең бастысы – лаңкестік пен діни экстремизм. Елімізде «Экстремистік қызметке қарсы қимыл жасау туралы» Заң қабылданып, ұлттық қауіпсіздікті, азаматтарды қатерлерден қорғау мақсатында экстремистік құбылыстардың алдын алуға байланысты шаралар атқарылып жатыр. Зайырлы елімізде діннің қадір-қасиетін хахлыққа сабырлы да, салмақты ақыл – парасатпен түсіндіруге, өзгелердің діни нанымына түсіністікпен қарауға, бірін бірі кемсітуге жол бермеуге тиісті [5].

Қазақстан Республикасына келер болсақ, дінтанулық білім өзіндік базаға, тиісті білім үдерісі құжаттарына, қалыптасқан тәжірибеге ие, халықаралық ғылыми және білімдік байланыстарды жандандыруға өзіндік үлес қосып отырған қоғам өміріндегі маңызды жоғары білім беру саласы болып табылады. Өзге де білім салалары секілді дінтанулық білім уақыт талабына сай бағыттылығы жөнінен безендіріліп, мазмұны тұрғысынан байытылып отыруға тиіс. Дінтанулық білімнің динамикалығын арттыру, қасаң көзқарастардан арылту, тәжірибелік курстар санын көбейту шараларын жүзеге асыру нәтижелі болмақ.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазіргі Қазақстандағы дінтану: қалыптасуы мен жолдары. – Алматы, 2014

2. Байтенова Н.Ж. Дінтанудағы исламтануды оқытудың өзекті мәселелері. – Алматы, 2008.

3. Высшее и среднее специальное образование за рубежом. Научный реферативный сборник по зарубежным публикациям. – М., 1989 г.

4. Бейсенов Б., Байтенова Б. Дінтану пәнін оқытудың өзекті мәселелері. – Алматы, 2009 5. Google, kazislam.kz, А. Әбдірәсілқызы

 

 

Религиоведение



 

 
 

Журнал выходит 1 раз в месяц и распространяется по подписке в школах, лицеях и гимназиях
 
 
Копирование материалов
без ссылки на сайт
запрещено
 
Погодный информер
YoWindow.com yr.no