|
Инклюзив (латын тілінен «өзімді қосқанда») тәжірибе мен стратегияда, өзінің құндылығын нақтылы түрде көрсетеді, яғни оның мүмкіндігіне қарамастан әр адамның құқығын қолдайды, қоғам мен қоғамдастық, отбасының толық құқылы мүшесі ретінде қызмет ету түріндегі кең ортаға қатысады.
Инклюлизвтік білім беру ДМШ (даму мүмкіндігі шектеулі) балалардың белсенді және толық қатысуын білдіреді, қаншалықты бұл ең көп ықтималдылығында, осы жағдайда (сынып бөлмелері, бала бақшасындағы топтар), үйреншікті осы жастағы балаларды дамыту.
Астана қаласындағы «Балаларды әлеуметтік бейімдеу орталығы» АҚ-ң директоры Е.Колмагорованың пікірімен келісе отырып, қазіргі кезде дамуында мүмкіндігі шектелген балалар мен олардың құрбыларының бастауы жағдайының теңсіздігі бар, әлеуметтік теңсіздігімен байланысты мүгедек балалардың білім алуы. Инклюзивтік мектептің міндеті – жүйені құру, яғни әр баланың қажетсінулерін қанағаттандыру. Инклюзивтік мектепте барлық балалардың, тек қана ерекше білім беруді қажетсінетін балалардың ғана емес, яғни әр баланың қажетсінулерін қанағаттандырады. Білім беру жүйесіне баланың интелектуалдық мүмкіндігіне, денсаулық жағдайына, отбасындағы материалдық баршылығына қатысты, толық білім базасын тең жеткізуді қамтамасыз етеді. Білім беру жүйесінде мемлекеттік құқықтық пен азаматтық қоғамда адамдарды тек қана өмір сүру үшін дайындау емес, сондай-ақ Қазақстан Республикасының МШ балалары үшін сапалы базалық білім беруді қамтамасыз етеді, қазіргі кезеңде арнайы білім беру ретінде педагогикалық үрдісті қайта құруды талап етеді.
Мұғалімдер, бала бақшадағы тәрбиешілер мен мұғалім- логопедтер, мұғалім-дефектологтар, педагог-психолог мамандарының жұмыс арасындағы шекарасын өшіріп, арнайы білім беру мен жалпы білім беру, жаппай балабақшалар арасындағы қарым-қатынасты құруға тәрбиелеу мен оқыту (инклюзивті) интеграциялық дамытуға жеткізеді. ҚР инклюзиві неден басталады: балабақшадан ба немесе мектептептен бе? Қандай санатты балалар үшін инклюзивті білім беру жорамалданады?
Инклюзивті білім берудің 3 негізі – жіберу, қатысу, қолдау жорамалданған, менің көзқарасым түзетумен қолдаусыз жаппай мектептерде оқитын ақыл-ойы ауытқыған, ПДТ балалар т.б., ТҚА, есту, көру, сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың жалпы білім беру үрдісінде алдымен бәрі қоса жорамалданады. Немесе инклюзивтік білім беру ЖБ-де осы мектептегі балалар контингентін интеграциямен арнайы мектепті жабуды жорамалдай ма? Үйде оқитын балаларды жалпы білім беру үрдісіне қалай тартуға болады?
Оқыту балалар мектепке барғанға дейін анықталады. Облыстық ПМПК мәліметі бойынша 0-3 жастағы 224 сәби мен 3-6 жастағы 550 бала өзінің күшінің психофизикалық жағдайынан, өзінің даму белсенділік кезеңі мүмкіндігінен айырылған, арнайы (түзету) немесе жалпы түрдегі бала бақшасына барды ма? ББМ 6 жастағы 72 баланы қалай бейімдеуге болады? Қоғамдық тәрбиелеу жағдайында мектепке дейінгі бейімдеу дамуында жетіспеушілігі жоқ балаларға әрқашанда сәтті болмағаны белгілі. Дамуында ауытқуы бар балалар үшін құрбыларының қалыпты дамуындағы тобында бейімдеу кезеңі ерекше қиын, сондай-ақ осы балалардың әлеуметтік байланысын анықтау тәжірибесі жоқ, тұрақты ата-аналар қамқорлығына тарту, балалардың іс-қимыл түрлері (сюжеттік-рөлдік ойындар, құрылыстық ойындар, сурет салу және тағы басқа) дамуы құрбыларына қарағанда деңгейітым төмен, оларды осы үшін мойындау, басшылық ету мүмкін емес.
Үлкен проблемада ТҚА балалары мысал болып та- былады, дефектілермен (сілекей ағу, аяқ-қолын дұрыс қоймау) және сыртқы ерекшеліктері бар болуы, сонымен бірге арнайы техникалық құралдар: көзілдіріктер, есту аппараттары. Жалпы үлгі ББМ-де оқыту мен тәрбиелеуді ерекше қажетсінетін балалардың қысқа уақытта болуы қажетті түрде қарастырылады, яғни бұл уақытша интегра- циялау. Балалар дефектологпен немесе логопед, психологпен бала бақшаға келуі мүмкін, серуендеуге шығады немесе үйреншікті топ балаларымен сабаққа қатысады. Ерекше көңіл бөлуді сезімталдығы бұзылған балалар талап етеді. Сол уақытқа дейін гиперқозғалыс мектепке дейінгі оқушы немесе агрессор- бала қашан толық күнге бала бақшаға келе бастайды, тәрбиелеуші бала белсенді айналысатын іс- әрекетінің қандай екенін жақсы ұғынуға міндетті, отбасында қандай жағымсыз мінез-құлығын бейтараптандырады және осы шаралар қоғамдық тәрбиелеу жағдайында әрекеттене ме? Аутиптік бала бейімдеу кезеңінде ата-анасының қатысуын қажет етуі мүмкін. Бірақта олардың қатыспауы және қатысуы, өзін оқшау ұстауы мүмкін. Тамақ беру уақытында аутизм баланы үйге алып кету туралы ата-ана- ларымен келісу керектігін есте сақтау керек.
Қазіргі педагогтар баланы даму субъектісі ретінде қарайды. Балабақшаға барады, мектепке дейінгі оқушының барлық сипаттамасы өте сирек иеленген. Осылардың кейбіреулері қасиет пен сапаны оқыту үрдісінде құрбыларына қарағанда тиімді жағдайда қояды, басқасытым күрделі. Педагогтар бастау мүмкіндігіне қатысты баланың дамуы үшін оңтайлы жағдай жасауы маңызды. Педагогикалық үрдісінің тиімдігі туралы әр баланың қозғалуы бойынша жоғарлауы жөнінде пікір айтуға болады, оның психологиялық даму үрдісіндегі жетістігі. Бірақ та бұл жалғыз критерий емес. Өкінішке орай, тәрбиешілердің (жалпы білім беру педагогтары ретінде) арнайы дефектологиялық немесе психологиялық білімі жоқ. Мектеп және жаппай мектепке дейінгі балалар мекемесінде директорлар, мұғалімдер, тәрбиешілердің көбі мүгедек мәселелері туралы жеткіліксіз біледі және сыныпта оқыту үрдісіне мүгедек балаларды қосуға дайын емес, инклюзивті білім беру не екенін білмейді. Мүгедек балалардың ата- аналары білім беруде балалар құқығын қалай қорғауды білмейді және әлеуметтік қорғау мен білім беру жүйесі алдында қорқыныш көреді. ПМПК жұмыс тәжірибесінде көрсетілгендей мектепке дейінгі жастағы балалардың көбі, мысалы тірек-қозғалыс аппаратындағы, үйде оқитын балалар мектептен қорқады, балалар құрбыларының қабылдауынан қорқады, балаларға физикалық ауру жасайма деп үрей алады. Менің ойымша, ең алдымен оқытуда қажетті дамуындағы мәслелері бар балалармен үлкен өзара іс-қимыл, осы интеграцияны қабылдауында, интеграцияға кіру ретінде балаларды психологиялық дайындау қажет, яғни бұл ең алдымен қажетті жетілдіруде оқыту-тәрбиелеу үрдісі ғана емес, ең алдымен- қатысушылар үрдісі. Педагогтар мен тәрбиеленушілер оқытуда салыстыруды ДМШ балалардың ата-аналарымен ағартушылық жұмысты іске асыру қажетті, яғни бұл отбасылық орталықтандыру тұрғы принципі (оңалту орталығында, ППТК жұмысында қолданылған) интеграция кезінде жұмыс істеу міндетті.
Мен төмендегідей жағдайда ғана инклюзив үшін:
- мектеп, мектепке дейінгі балалар мекемелерінде архитектуралық сәулеттің жетіспеушілігін жойғанда ғана (тек қана ғимаратқа пандусты салу- мәселелерді шешпейді):
- ерекше білім беруді қажетсінетін балаларды (яғни бұл мектепке дейінгі балалар мекемесінен бастау керек) оқыту мен тәрбиелеу үшін жағдай жасау:
- кадрмен қамтамасыз ету: – оқытуда, дамуында мәселелері бар балалар мен үлкендік өзара іс-қимыл
- интеграция (инклюзив) үрдісінде балаларды психологиялық дайындау – уақытында кеңес беру, көмек көрсету, тьютерлік қолдау, түзетумен қолдау және әлеуметтік-психологиялық қолдау
- материалдық-техникалық жабдықтау
- бағдарламалық-, оқыту-әдістемелікпен қамтамасыз ету
- отбасылық орталықтандырылған тұрғыда жүзеге асыру
- көмек көрсе туқатысуыті келей, барлық қатысушылардың үрдісінде кеңес беру.
|
